Người nhân lên tiếng vọng ngàn năm của Thần pháo

QĐND - Tôi gặp Đại tá Nguyễn Hồng Phong, trợ lý Phòng Đầu tư, Cục Kế hoạch và Đầu tư (Bộ Quốc phòng) trong một cuộc họp (hiện anh đang nghỉ chờ hưu). Tưởng chừng chỉ dăm ba câu xã giao rồi chia tay, nhưng lời giới thiệu về tác phẩm thuộc diện “hàng độc” do anh và các đồng sự sáng chế-“Thần pháo-tiếng vọng ngàn năm Thăng Long-Hà Nội”-đã thôi thúc tôi tìm hiểu...

Duyên nợ với pháo Thần công

Nói chuyện với chúng tôi, Đại tá Nguyễn Hồng Phong cho biết anh luôn day dứt về truyền thuyết pháo Thần công “made in Việt” được “sinh ra” hàng nghìn năm trước. Để sáng chế được khẩu pháo Thần công, anh phải dành nhiều thời gian tìm đọc tài liệu, đi nhiều nơi, gặp nhiều nhà nghiên cứu lịch sử, khoa học vũ khí để tìm hiểu về nguồn gốc loại vũ khí cổ này. 

Có thể nói, Đại tá Nguyễn Hồng Phong đến với Thần công như một duyên nợ. Còn nhớ trong dịp kỷ niệm 990 năm Thăng Long-Hà Nội, anh đã tham gia chế tạo tác phẩm “Rồng bay” làm bằng khung tre dài 40m, bay lượn trên bầu trời Hà Nội. Tác phẩm này nhận được nhiều lời khen và cố Bộ trưởng Bộ Văn hóa-Thông tin Trần Hoàn rất khâm phục, mong muốn có một sản phẩm khác cũng ấn tượng như thế. Lời nhắn gửi ấy dường như góp phần thôi thúc anh tiếp tục nghiên cứu. Song, để chế tạo sản phẩm hoàn chỉnh như hiện nay là cả quá trình lao động miệt mài. Không ít đêm anh thao thức, trăn trở, ngồi như thiền để tư duy hình thành nên một Thần công mang đầy đủ ý nghĩa của lịch sử, chứa đựng sức mạnh nhưng đậm đà bản sắc văn hóa Việt. Rồi anh lặn lội khắp trong Nam, ngoài Bắc, đến nhiều đình chùa, miếu mạo tìm hiểu những giá trị văn hóa dân tộc nhằm tích lũy kiến thức và bổ sung cho thiết kế thêm hoàn chỉnh. Không ít lần anh mang tiền nhà, thậm chí vay mượn, huy động cả tiền của anh em, bạn bè để đầu tư, đúc những khẩu Thần công sơ khai. Đại tá Nguyễn Hồng Phong luôn tâm niệm, pháo Thần công phải được làm hoàn toàn thủ công nên những người thợ phải có tay nghề giỏi, tâm huyết, bởi tính chất cầu kỳ, phải làm từng phần một mới có được sự tinh xảo trên mỗi tác phẩm. Khó khăn nhất là khi khắc họa các họa tiết phải thổi hồn Việt vào đó, sao cho tác phẩm có dáng dấp oai phong của lịch sử hào hùng dân tộc, lại được cách điệu, mang thông điệp một Thăng Long-Hà Nội thân thiện. Với mong muốn tác phẩm trường tồn cùng thời gian, anh và các đồng nghiệp đã chọn chất liệu đồng mạ vàng 24K có độ bền rất cao. Kết quả, 8 khẩu Thần công được đúc hoàn chỉnh làm mẫu. Đại tá Nguyễn Hồng Phong và các đồng sự đã dâng tặng cố Đại tướng Võ Nguyên Giáp và một số đại biểu, tướng lĩnh, nhà sử học, chuyên gia, nhà nghiên cứu am hiểu về vũ khí, lịch sử và nghệ thuật quân sự Việt Nam với mong muốn tìm phản biện cho tác phẩm. Thành công của anh và các đồng nghiệp là tác phẩm làm ra được đón nhận hết sức nồng nhiệt. Chính điều này đã khích lệ, động viên tinh thần, củng cố niềm tin để anh và các đồng nghiệp tiếp tục nghiên cứu, sáng chế Thần pháo.

Đại tá Nguyễn Hồng Phong tặng quân và dân quần đảo Trường Sa mô hình khẩu pháo Thần công. Ảnh: THÁI HÀ.

Tiếng lành đồn xa, nhiều tổ chức, cá nhân đã đến tận nơi tìm gặp bằng được “Đại tá Phong” để đặt hàng. Có Việt kiều ở Canada khi xem chương trình giới thiệu về Thần pháo trên kênh VTV4 xong lập tức gọi điện cho người bạn đang công tác tại Tập đoàn FPT đề nghị đến gặp đúng Nguyễn Hồng Phong vừa để nói chuyện tỏ lòng khâm phục tác giả, vừa muốn đặt hàng chuyển sang Canada làm quà tặng.

Thần pháo - ẩn chứa những giá trị lịch sử, văn hóa đặc sắc

Đã có hơn 30 năm công tác tại Viện Kỹ thuật Phòng không-Không quân (đến năm 2011, anh chuyển về Cục Kế hoạch và Đầu tư) và được đào tạo bài bản về chuyên ngành cơ khí vũ khí cùng với sự hun đúc, khát vọng đã thôi thúc Nguyễn Hồng Phong nghiên cứu, chế tạo thành công Thần pháo. Trò chuyện với chúng tôi, anh tự hào cho biết: "Thần pháo chứa đựng cả “tâm-tầm-trí-lực”, là tác phẩm nghệ thuật dựa trên nguyên mẫu khẩu pháo cổ được các nghệ nhân Bộ Quốc phòng thiết kế chế tác bằng cách: Bố trí, sắp đặt, cách điệu kết hợp với kỹ nghệ điêu khắc tinh xảo, phong cách hiện đại; tạo thành tác phẩm nghệ thuật độc đáo, tái hiện loại binh khí cổ mà người Việt chế tạo ra để bảo vệ độc lập, tự do cho dân tộc mình".

Theo anh Phong, pháo Thần công mang nhiều ý nghĩa và được chia làm từng phần, mỗi phần mang ý nghĩa sâu xa khác nhau. Trước hết, bệ đỡ là hình khối cách điệu cuốn sách đang mở ra, có chạm khắc họa tiết tường thành cổ; ở đây sách là nền tảng của tri thức, còn tường thành thể hiện sự vững chắc. Hai bánh xe là “bánh xe lịch sử”, bề mặt chạm khắc họa tiết mặt trống đồng, với tia nắng mặt trời và đàn chim Lạc đang bay, tưởng nhớ về thời kỳ đầu dựng nước của các Vua Hùng. Hai càng pháo là hình ảnh hai con rồng cuộn lên, tái hiện giấc mơ của đức vua Lý Thái Tổ báo hiệu một trang sử mới, một kinh đô Thăng Long-rồng bay ra đời. Thân của tác phẩm là một khẩu pháo cổ, phần đuôi cách điệu như ngọn lửa, châm ngòi cho sự khởi đầu trường tồn của kinh đô nước Việt bằng bản chiếu dời đô của đức vua Lý Thái Tổ được khắc nguyên văn theo “Đại Việt sử ký toàn thư” với 214 chữ Hán. Phần thân giữa chạm khắc biểu tượng “Thăng Long-Hà Nội-thành phố ngàn năm văn hiến”, hình ảnh Khuê Văn Các và nguyên mẫu rồng thời nhà Trần. Không những thế, theo cách nhìn ở góc độ nghệ thuật, từ trên cao xuống có thể thấy hình tượng rùa vàng, gợi nhớ từ hình ảnh thần Kim Quy giúp Thục Phán An Dương Vương xây thành Cổ Loa đến truyền thuyết "hoàn kiếm" của Lê Lợi. Một góc nhìn khác còn cho thấy hình ảnh như một chiếc nỏ thần…

Theo nhà sử học Dương Trung Quốc: “Điều đầu tiên người ta cảm nhận về vẻ đẹp của tác phẩm là sự khéo léo của người thiết kế và người tạo tác, sự tinh xảo của công nghệ làm ra nó. Nhưng quan trọng hơn, nó chứa đựng trong đó không chỉ vẻ đẹp của một sản phẩm mỹ nghệ, mà còn rất nhiều thông điệp. Thần pháo hoàn toàn xứng đáng có mặt ở rất nhiều nơi để khi tiếp cận với nó, người ta không chỉ nhìn thấy một sản phẩm gọi là vật thể, mà còn cảm nhận được rất nhiều giá trị phi vật thể”.

Khát vọng quảng bá tinh thần yêu nước của dân tộc

Đại tá Nguyễn Hồng Phong tâm sự: "Tôi làm ra tác phẩm này thực chất không phải với mục đích kinh doanh. Mong muốn của tôi qua việc chế tạo Thần pháo là để quảng bá về hình ảnh của đất nước có bề dày truyền thống lịch sử, văn hóa và góp phần nhỏ bé trong dịp Đại lễ kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long-Hà Nội".

Quả thật, nhiều vị tướng lĩnh đều cho rằng: Thần pháo có hàm lượng chất xám và trí tuệ rất cao. Chỉ vỏn vẹn trong một khẩu pháo nhưng đã xâu chuỗi được tiến trình lịch sử hào hùng của dân tộc và chứa đựng nhiều giá trị, trở thành một tác phẩm nghệ thuật hết sức độc đáo, được đông đảo công chúng yêu thích, coi đó là một linh vật.

Chính vì vậy, Đại tá Nguyễn Hồng Phong luôn mong ước có thể đúc và đặt hai khẩu Thần pháo ở hai bên thành Cửa Bắc của Hoàng thành Thăng Long. Mỗi khẩu sẽ nặng khoảng 35 tấn, được đúc bằng hợp kim đồng, niken và mạ vàng 24K. Theo anh lý giải, Cửa Bắc là di tích còn lưu giữ khá nguyên vẹn nét đặc trưng của Hoàng thành, nếu đúc và đặt Thần pháo tại đây sẽ rất có ý nghĩa trong việc giáo dục truyền thống yêu nước cho các thế hệ mai sau. Mặt khác, nơi đây còn là điểm đến du lịch, qua đó có thể quảng bá hình ảnh đất nước có truyền thống nghìn năm văn hiến, yêu chuộng hòa bình để giới thiệu với du khách trong và ngoài nước.

Xúc động khi xem Thần pháo, Trung tướng Trần Hanh, nguyên Chủ tịch Hội Cựu chiến binh Việt Nam, cho rằng: “Hình ảnh được chạm khắc trên súng đều thể hiện những lát cắt của lịch sử dân tộc, chính điều đó đã làm Thần pháo trở thành báu vật linh thiêng, thể hiện ý thức, tinh thần bảo vệ, giữ yên bờ cõi đất nước của người dân Việt Nam”.

Với hàng nghìn ngày thai nghén, trăn trở, "đập-phá" cả về ý tưởng cũng như chế tác thử để tìm tòi, đến nay Đại tá Nguyễn Hồng Phong và các cộng sự đã chế tạo được hàng nghìn sản phẩm. Đây là quá trình lao động hết sức nghiêm túc, miệt mài, tâm huyết và thấm đẫm từng giọt mồ hôi, trí tuệ của các anh. Thần pháo mà các anh chế tạo chứa đựng những dấu ấn có giá trị to lớn về lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ta.

VŨ QUANG THÁI